روستا، تداعی کننده زندگی است، تلاشی که هر صبح با صدای طبیعت و صداهای طبیعی آغاز میشود، در پاکی و صمیمیت و با خواب خورشید، به استراحتگاه میرود.
به گزارش ایسنا، روستا یعنی جریان زندگی، یعنی روح واقعی زیستن انسان، کار، تلاش بیوقفه، شاکر بودن و چشم و دست به آسمان داشتن و دستبر زانو گذاشتن و انشاءالله گفتن.
روستا رگ حیات هر کشوری است، رگهایی که خون تولید در آن جاری است و تداوم حیات هر روستا، تضمینی است برای حیات کل کشور.
روستا هنوز هم تداعیکننده عشق و صفا و صمیمت است، همدلی مردم، همصدایی همه و پاکی و بی ریا بودن.
به گزارش ایسنا، روز 15 مهرماه از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور و با هدف ارج نهادن به روستا و فرهنگ روستایی، به نام روز روستا، نامگذاری شده است.
برای روستا و دِه تعاریف متعدد و زیادی گفته شده، ده یا روستا که در کتابهای نشر قدیم به صورت دیه هم دیده میشود، در زبان پهلوی، ده (Deh) در پارسی باستان (Dahya) به معنی سرزمین و در اوستا به شکل دخیو (Daxya) آمدهاست.
در ایران، ده از قدیمیترین زمان یک واحد اجتماعی و تشکیلاتی و جایی بوده که در آن گروههایی از مردم روستایی برای همکاری در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گرد هم تجمع یافتهاند.
ده اساس زندگی اجتماعی ایران را تشکیل میدهد و اهمیت آن به اعتبار اینکه یک واحد تشکیلاتی در زندگی روستایی است، در سراسر قرون وسطی و از آن پس تا به امروز برقرار بوده است.
روستا برآیندی از عناصر طبیعی و عناصر ساخته شده است که به گونهای زمینه سازگاری فرد را با جامعه فراهم میآورد و موجب جامعه پذیری میشود.
در ده بین گروه و فضای جغرافیایی محدود و بسته و ثابت نوعی روابط اقتصادی - اجتماعی - فرهنگی وجود دارد و این روابط موجب پیدایش وحدت و یکپارچگی گروه میشود و آن را از گروه دیگر متمایز میسازد.
اجتماع ده دارای نیروی معنوی مسلط بر اعضایش است که بر رفتار افراد نظارت عالیه شدید دارد و آنها را به پیروی از هنجارهای اجتماعی وادار میکند و این نیروی معنوی همان سنتهای روستایی و قوانین ثابتی است که بر جامعه ده حاکم است.
برخی صاحبنظران گفتهاند جامعه روستایی به عنوان یک جامعه آرمانی که سرشار از تقدس، هماهنگی و صلح و صفاست شناخته میشود.
در این رابطه گفته شده صفت روستایی دارای مفهوم خوشایند و مطمئنی است، زیبایی، سادگی، راحتی، فراغت، منظرههای دلگشا، آزادی، صلح و صفا و آرامش از ویژگیهای روستاست.
همچنین روستا به عنوان یک سکونتگاه مستقل در قانون تعریف شده است که اگر جمعیت آن از یک نصاب معینی افزونتر شود دولت میتواند آن را به شهر ارتقاء دهد، پس پایه سکونتگاهها روستاها بوده است و اغلب شهرهای امروز در سطح استان و کشور تا چند سال قبل روستایی بودهاند که در اثر تحولات منطقهای با جذب جمعیت و تغییر ساختار فضایی تبدیل به شهر شدهاند.
روستا را از چند جهت متمایز از شهر میدانند یا به عبارتی اگر روستا برخی کارکردها و ویژگیهای خود را از دست بدهد و برخی ویژگیها و کارکردها را پیدا کند میتوان به آن نقطه شهر اطلاق کرد.
این ویژگی علاوه بر ابعاد جمعیتی ابعاد اقتصادی و اجتماعی است، یکی از ویژگیهای مشخص یک روستا اقتصاد مبتنی بر تولید خصوصاً مبتنی بر کشاورزی است، بر اساس همین نوع اقتصاد شیوه معیشت مردم شکل میگیرد و تخصصهای لازم در روستا تعریف میشود و افراد سامان زندگی روزانه خودرا با این نوع اقتصاد منطبق میکنند.
در کشاورزی ویژگی تولید هر محصول و شرایط محیطی مختلف روشهای گوناگونی را برای زیستن به وجود میآورد.
به زبان سادهتر اقتصاد روستایی شیوه زندگی کردن را به روستایی میآموزد، بر اساس همین شیوههای تولید و توزیع کار بین روستائیان روابط اجتماعی شکل میگیرد که معمولاً این روابط با شیوههای تولید و روشهای معیشت منطبق است.
در طول تاریخ، روستاهای ایران مدلهای مختلفی از زندگانی مردم را در شرایط مختلف آب و هوایی در ارتفاعات مختلف توپوگرافیک به خود دیده است، کشاورزان و زارعین غلات، باغداران، دامداران و... هر کدام شیوهای از تولید را برگزیدهاند و هر شیوه از تولید یک روابط کار تعریف کرده و روابط کار هم باعث ایجاد روابط اجتماعی مخصوص به خود شده است.
در یک نگاه کارشناسانه و دقیق میتوان به تعداد آبادیهای ایران انواع زیستن را ملاحظه کرد و هر روستا خود یک ویژگی منحصر به فردی دارد که آن را با روستاهای دیگر متمایز میکند و به همین دلیل وقتی به عنوان یک محقق به یک آبادی سفر میکنیم باز هم موضوعی جدید و شیوهای متمایز میبینیم که برایمان قابل تأمل و دقت است.
این ویژگیهای منحصر به فرد روستایی از جنبههای اقتصادی و اجتماعی در اثر عواملی به مرور دستخوش تغییر میگردد و شیوههای امروزین روابط کار و تولید جای آن را میگیرد و روستا از لحاظ معنایی و مفهومی تبدیل به سکونتگاههای جدید میشود که به آن شهر اطلاق میشود.
انبوه مهاجرتهای چند دهه اخیر از روستاهای ایران به شهرها و نیز کثرت تبدیل روستاها به شهر یک اتفاق صرفاً کالبدی و سکونتگاهی نیست که آن را در توسعه افقی و عمودی شهرها خلاصه کنیم یک اتفاق بسیار مهم اقتصادی و اجتماعی است.
یعنی مهاجرت، روابط کار و شیوههای تولید را تغییر میدهد و به تناسب آن روابط اجتماعی و ویژگیهای فرهنگی جامعه دچار تحول میشود و بد به حال کشوری که این روند تغییرات و تحولات مدیریت شده نباشد و هدایت به سرانجام مطلوب نگردد؛ چون باعث خواهد شد، عمق استراتژیک اقتصاد کشور که کشاورزی مبتنی بر شرایط و ویژگیهای محیط محلی است آسیب ببینند ،مشاغل فراوانی از بین برود، دولت مجبور شود در مقابل ایجاد اشتغال در نقاط شهری به مردم وعده بدهد و یا باعث میشود افراد اثرگذار و فعال دیروز که روستاها را آباد نگه داشتند نتوانند در شهرها چراغ خانه خود را روشن نگه دارند و روابط اجتماعی به هم میریزد و انسانهای خدوم دیروز تبدیل به انسانهای سربار میشوند و تضادهای جدیدی ایجاد میشود که یک سوی آن جامعه شهری میزبان است که چندین نسل با روابط اجتماعی شهری زیسته است و جامعه میهمان که هنوز روابط اجتماعی جدید را نمیدانند ولی مجبور است خود را بر آن منطبق نماید و بایستی در یک تغییر فرهنگی ره صد ساله را یک شبه بپیماید.
اگر امروز را با چند دهه قبل مقایسه کنیم تغییرات و جابجاییهای جمعیتی را میتوان با عدد و رقم دریافت، در کشوری که در 50 سال قبل بیش از 70 درصد آن روستایی بوده است و روابط کار و تولید آن بر اساس معیشت و اقتصاد کشاورزی بوده امروز کمتر از 30 درصد این جمعیت از چنین ممری ارتزاق میکنند، یعنی در کشور هر چه جمعیت اضافه شده است شهرها بزرگتر شده وسرمایهگذاریها هم در نقاط شهری جذب شده است.
وقتی دولت برای ایجاد صنعت و خدمات در نقاط شهری سرمایهگذاری و زیرساخت را فراهم میکند، روابط تولید جدید(صنعتی و خدماتی) شکل میگیرد که جاذبه مناسبی برای جذب جوانان روستایی است.
سیاست ایجاد تحول در مناطق روستایی با این دیدگاه که بتوان سکونتگاههای روستایی را آنقدر رشد داد که خود بهعنوان مراکز جمعیتی مناسب، تمایل به مهاجرت را در افراد از بین برده و بهدنبال تبدیل شدن به شهر هم نباشد تا روابط کاری آن بر هم نخورد، در مدلهای مختلفی هم تعریف و اجرا شد، از جمله مدلهایی برای خدمترسانی به روستاها، که برخی از این مدلها موفق و بعضی نیز ناکارآمد بود.
یکی از این مدلها تعریف روستاهای هدف گردشگری بود، تا با استفاده از ظرفیتهای موجود در روستاها، مسیرهای جدید درآمدی برای روستاییان اندیشیده شده و با رونق اقتصادی، زمینه دستیابی به رشد مطلوب روستاها فراهم شود، اما این مدل هم اکنون بعد از سالها که از اجرای آن میگذرد، چندان توفیقی نداشته است.
در موضوع روستاهای هدف گردشگری در استان فارس 13 روستا شناسایی شد، ده کهنه سپیدان، بند امیر شیراز، قصر یعقوب، خرمبید کوهنجان شیراز، سرمشهد کازرون، مارگون سپیدان، قلات شیراز، دشتک مرودشت، تنگ براق اقلید، مهارلو شیراز، پاقلعه ممسنی، کاریان لارستان، جیدرزار مرودشت، آتشکده فیروزآباد و قنات ابراهیم بوانات.
با نگاه به تجربیات جهانی و نیز آنچه در ایران اتفاق افتاده است مدل مدیریت روستایی که بتواند روستا را به عنوان یک سکونتگاه خوداتکاء و پایدار درآورد مدل ایجاد شوراهای اسلامی و دهیاری تلقی شد، یعنی رشد و توسعه درونزا و جوشش از درون، مدلی بود که در قانون تأسیس دهیاریهای خودکفا در تیرماه 1377 ظهور کرد و متعاقب آن روستاهای کشور و استان شروع به تأسیس دهیاری کردند.
باید گفت چون روستا به عنوان یک سکونتگاه مستقل از شهر یک سری ویژگیهای خاص اجتماعی و اقتصادی دارد نمیتوان آن را با الگوهای شهری مدیریت کرد، پس نیاز است مدل مدیریت آن به صورت ویژه و منحصر به خود آن روستا تعریف گردد.
آنچه که همه کارشناسان برای پیشگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و ماندن روستایی در روستا و حفظ بافت معیشتی روستا بر آن تاکید دارند در دو واژه " توسعه روستایی " خلاصه میشود.
کارشناسان در تعریف توسعه اشاره میکنند که علاوه بر زیرساختهای عمرانی که مشهود و بارز است باید به مسایل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی هم پرداخته شود تا توسعه اتفاق بیفتد.
توسعه روستایی زمانی اتفاق میافتد که شرایط یک زندگی متعارف برای روستایی فراهم باشد، عمران و آبادی روستا محقق شود، اماکن عمومی مثل حمام بهداشتی و غسالخانه و پارک و آرامستان روستا وجود داشته باشد.
به گفته کارشناسان نگاهی به بافت جمعیتی استان فارس هم نشانگر آن است که این استان در زمینه جمعیت و توسعه روستایی دارای توانمندیهایی است که میتوان بر اساس آن برنامهریزیهای توسعه روستایی را انجام داد.
مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان فارس در این خصوص به ایسنا گفت: بر اساس اولین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی صورت گرفت، از میان کل ۱۳ استان کشور در آن زمان، استان فارس و بنادر با جمعیتی معادل یک میلیون و 320 هزار و ۶۱۴ نفر، نهمین استان پر جمعیت ایران بود.
علینقی لقمانی افزود: بیست سال بعد در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی جمعیت استان فارس به دو میلیون . 35 هزار و ۵۸۲ نفر افزایش پیدا کرد و در سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی جمعیت استان فارس به سه میلیون و 817 هزار و ۳۶ نفر رسید .
لقمانی در ادامه گفت: اما در آخرین سرشماری رسمی کشور که در سال ۱۳۸۵ خورشیدی صورت گرفت، استان فارس با جمعیتی معادل چهار میلیون و 336 هزار و ۸۷۸ نفر چهارمین استان پرجمعیت کشور بود، همچنین بر طبق برآورد جمعیتی سازمان ملی آمار ایران که در شهریور ماه سال ۱۳۹۰ صورت گرفت، جمعیت استان فارس چهار میلیون و 528 هزار و نفر ۵۱۴ برآورد شده است.
وی با تشریح بافت جمعیتی این استان گفت: پس از شیراز شهرستانهای کازرون با 330 هزار نفر، مرودشت با 307 هزار نفر و لارستان با ٨٧٩ هزار نفر، جهرم با 209 هزار نفر و فسا با ٢٠٣ هزار نفر پرجمعیتترین شهرستانهای استان هستند.
به گفته وی، فارس 123 هزار کیلومتر وسعت 29 شهرستان و چهار هزار آبادی و روستا دارد و بیشترین فعالیت ما برای روستاییان است.
این مسوول گفت: دراستان فارس حدود 2250 روستای بالای 20 خانوار وجود دارد و در برنامه پنجم هم باید مطالعات طرحهای هادی را برای همه روستاها انجام دهیم.
وی ادامه داد: بیش از 93 درصد روستاهای استان فارس اکنون طرح هادی دارد و شناسنامه توسعه روستا در این مناطق به تصویب رسیده و برنامه توسعه فیزیکی هم به تصویب رسیده و اینک این طرحها در حال اجراست.
وی، با بیان اینکه 34 درصد روستاهای استان فارس دارای طرحهای عملیات بهسازی روستایی است و در این مناطق خیابانکشی انجام شده است، گفت: امسال روند تخصیص اعتبارات بهتر از پارسال است و به طور نسبی کار نیز سریعتر و بهتر انجام خواهد شد.
لقمانی خاطرنشان کرد: دراستان فارس 104 نقطه شهری داریم و مابقی نقاط روستایی است، جمعیت روستایی فارس یک میلیون و 600 هزار نفر است که از جمعیت خیلی از استانهای دیگر بیشتر است.
وی ادامه داد: هشت درصد جمعیت کشور دراستان فارس زندگی میکنند و حجم کارهای انجام شده در بنیاد مسکن هم متناسب با این وسعت و پراکندگی است.
لقمانی گفت: یکی از مهمترین اهداف بنیاد مسکن، ایجاد روستاهایی آباد، پررونق و اقتصادی است که جمعیت آن بههیچ عنوان نه در اندیشه مهاجرت و نه در اندیشه تبدیل روستا به شهر باشند.