نقش روس‌ها در تعطیلی کارخانه قند در ایران/ داستان شیرین «قند» طهران

در دوران قاجار و روزگاری که نوشیدن چای بیش از هر زمان دیگری میان مردم محبوب شد، تامین قند مورد نیاز کشور یکی از مهمترین دغدغه‌های حکومت قاجار به شمار می‌رفت تا جایی که ماجرا‌ها و وقایع سیاسی بسیاری نیز با ماجرای تامین قند گره خورده بود.

به گزارش همشهری، نخستین کارخانه قند تهران سال ۱۸۹۱ میلادی یعنی بیش از ۱۳۰ سال پیش با تلاش میرزا علی‌خان امین‌الدوله تاسیس شد. وزیر اوقات وقت قاجار، با مشارکت بلژیکی‌ها کلنگ ساخت نخستین کارخانه قند ایران را کهریزک به زمین زد. دلیل انتخاب کهریزک برای ساخت کارخانه قند هم نزدیکی به اراضی کشت چغندر در شهر ری و روستا‌های اطراف بود.

«علیرضا زمانی» تهران‌شناس، می‌گوید: «امین‌الدوله و شرکت بلژیکی، کارخانه قند را در زمینی به مساحت حدود ۷۰ هزار مترمربع که از اراضی شخصی امین‌الدوله بود بنا کردند. هر چند از شمار دقیق کارگران این کارخانه اطلاعاتی در دست نیست، اما بنای بیش از هزار متر مربعی کارخانه و بنا‌هایی که برای اسکان و استقرار کارگران ساخته شده بود می‌شود کارآفرینی برای ده‌ها کارگر در خط تولید قند این کارخانه را استنباط کرد. همچنین آورده‌اند که ظرفیت این کارخانه چیزی حدود ۱۰۰ تن چغندر در روز بود و شرکت امین‌الدوله تامین آب و چغندر مورد نیاز کارخانه را برعهده داشت. این نیز دلیل دیگری برای فعالیت‌ها ده‌ها نفر در این کارخانه است.».

اما کار کارخانه قند کهریزک تنها ۴ سال پس از تاسیس به تعطیلی کشید. زمانی ادامه می‌دهد: «اگرچه مصرف قند در ایران بالا بود و کارخانه قند دیگری هم وجود نداشت، اما تاجران روسی عمده قند مورد نیاز ایران را از روسیه وارد می‌کردند. پس از ساخت این کارخانه رقابت میان محصولاتی که کارگران تهرانی تولید می‌کردند و قند وارداتی روسی بالا گرفت. روس‌ها برای شکست دادن قند مرغوب این کارخانه قیمت قند خود را آنقدر کاهش دادند که این اقدام به تعطیلی کارخانه قند انجامید. هر چند کارخانه قند کهریزک سال ۱۳۰۸ دوباره شروع به کار کرد و تا میانه‌های دهه ۴۰ که این‌بار به دلیل فرسودگی ماشین‌آلات تعطیل شد، محل کار بسیاری از کارگران تهرانی بود.»