آیا ارمنستان و آذربایجان صلح می‌کنند؟

فرارو- دامیان کرنیویچ میشکوویچ؛ استاد دانشگاه ADA (آکادمی دیپلماتیک جمهوری آذربایجان) و مدیر تحقیقات سیاست، تجزیه و تحلیل و انتشارات در موسسه توسعه و دیپلماسی (IDD) در آن کشور است. او یکی از مقام‌های ارشد سابق صربستان و سازمان ملل متحد بوده است. او به عنوان استراتژیست ارشد سیاسی، مشاور دیپلماتیک و مشاور بحران در سطوح بین المللی و ملی خدمت کرده است. از جمه مناصبی که او برعهده داشته می‌توان به مشاور ارشد ویژه رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مشاور ارشد و سخنران ارشد وزیر امور خارجه جمهوری صربستان، مدیر برنامه ریزی و تحلیل سیاست در نهاد ریاست جمهوری صربستان و مشاور ویژه رئیس جمهور صربستان اشاره کرد.

به گزارش فرارو به نقل از نشنال اینترست؛ جمهوری آذربایجان در اوایل هفته جاری به اتفاق آرا از سوی کشور‌های عضو سازمان ملل متحد به عنوان میزبان نشست تغییرات آب و هوایی COP۲۹ در اواخر سال ۲۰۲۴ میلادی انتخاب شد. این موضوع با توافق کتبی و رسمی مذاکره مستقیم بین باکو و ایروان برای پیگیری روند صلح جاری همراه بوده است.

انصراف نامزدی ارمنستان برای میزبانی نشست آب و هوایی و حمایت بی قید و شرط آن کشور از نامزدی باکو، مسیر را برای انتخاب باکو به عنوان محل برگزاری نشست آب و هوایی هموار ساخت. در نتیجه، ارمنستان از سایر کشور‌ها خواست تا از نامزدی باکو برای میزبانی نشست حمایت کنند. در مقابل، آذربایجان موافقت کرد که از نامزدی ارمنستان برای عضویت در دفتر گروه اروپای شرقی COP حمایت کند.

انتخاب جمهوری آذربایجان برای میزبانی نشست آب و هوایی نشان می‌دهد که باکو به کشوری برای پیشبرد جاه طلبی‌های ارتباط استراتژیک غرب و ترکیه در اوراسیا  تبدیل شده است. پیش‌تر "زبیگنیو برژینسکی" در کتاب اش تحت عنوان صفحه شطرنج بزرگ در سال ۱۹۹۷ میلادی از جمهوری آذربایجان به عنوان "چوب پنبه‌ای در بطری حاوی ثروت‌های حوضه دریای خزر و مرکز آسیا" یاد کرده بود.

جمهوری آذربایجان در حال انجام طرح‌هایی است که عمدتا دور از دید عموم هستند و ممکن است یادآور برخی از ترتیبات اولیه‌ای باشند که در دهه‌های گذشته در سایر مناطق جغرافیایی از جمله از سوی انجمن کشور‌های جنوب شرق آسیا، شورای شمال اروپا و شورای همکاری خلیج فارس انجام شده بودند.

در صورت حصول صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان این منطقه حیاتی خود را یک قدم به تبدیل شدن به یک سوژه خودمختار نظم بین الملل نزدیک‌تر می‌بیند. قفقاز جنوبی تنها صحنه ژئوپولیتیکی است که در آن کاخ سفید و کرملین در حال حاضر در تقابل آشکار با یکدیگر قرار ندارند.

در تاریخ ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۳ در استانبول نشستی با حضور نمایندگان ایالات متحده، اتحادیه اروپا و روسیه در مورد روند صلح ارمنستان و آذربایجان برگزار شد. در چنین بستر استراتژیکی می‌توانیم به دومین عنصر بیانیه مشترک ارمنستان و آذربایجان در تاریخ ۷ دسامبر ۲۰۲۳ بپردازیم که به طور مستقیم به روند صلح می‌پردازد. می‌توان به یک گام بسیار ملموس اعتماد سازی اشاره کرد یعنی مبادله سربازان نظامی توسط دو طرف (سی و دو سرباز ارمنی در مقابل دو سرباز آذربایجانی).

تحولات نشان می‌دهند که که این تبادل اسرا در تاریخ ۱۳ دسامبر ۲۰۲۳ میلادی تنها اولین گام از "گام‌های ملموس در جهت اعتماد سازی بین دو کشور" است که برگزاری جلسات آینده با نتایح ملموس توسط دو کمیسیون دولتی یکی در مورد تعیین حدود مرز دولتی و دیگری در مورد امنیت مرزی را شامل می‌شود. هم چنین، می‌توان در مورد رفع انسداد مسیر‌های راه آهن و جاده‌ای بین کشور‌ها از جمله آن چه باکو "کریدور زنگزور" نامیده، صریحا اعلام کرد که ارمنستان و جمهوری آذربایجان مذاکرات خود را در خصوص اجرای اقدامات اعتمادساز بیش‌تر و موثر در در آینده نزدیک ادامه خواهند داد و از جامعه بین المللی خواهند خواست که از تلاش‌های آنان که به ایجاد اعتماد متقابل بین دو کشور حمایت کنند.

بخش پایانی بیانیه مشترک را می‌توان این گونه تفسیر کرد که باکو و ایروان اکنون مزیتی برای ادامه گفتگو‌های صلح به طور مستقیم بدون واسطه‌های خارجی می‌بینند.

من معتقدم که این حداقل تا حدی به دلیل کنار آمدن ایروان با پیامد‌های زیانبار معاشقه غیر واقع بینانه‌اش با غرب (به ویژه با کشور فرانسه) بوده است. باکو تمایلی به شرکت در یک فرآیند مذاکره با حضور طرفین ثالث ندارد و آن را نقض پیش شرط اساسی یک واسطه یعنی بی طرفی می‌داند. با این وجود، موارد فوق لزوما به این معنا نیست که باکو و ایروان واسطه‌های خارجی را برای همیشه از روند صلح محروم کرده اند (به جز فرانسه که علی اف صراحتا به حذف آن کشور از روند عادی سازی اشاره کرده است).

در متن بیانیه مشترک آمده است: "ما این دیدگاه را به اشتراک می‌گذاریم که یک فرصت تاریخی برای دستیابی به صلح مورد انتظار در منطقه وجود دارد. دو کشور مجددا بر قصد خود برای عادی سازی روابط و دستیابی به یک معاهده صلح بر اساس احترام به اصول حاکمیت و تمامیت ارضی تاکید می‌کنند. شواهد نشان می‌دهند که به نظر می‌رسد ارمنستان و جمهوری آذربایجان به سطحی از اعتماد و درک متقابل رسیده اند".

حتی اگر گاه به گاه کمک خارجی هنوز برای رسیدن به خط پایان مورد نیاز باشد اکنون شواهد ملموسی وجود دارد که نشان می‌دهد ارمنستان و جمهوری آذربایجان اعتماد لازم برای تعامل را کسب کرده اند. هم چنین، اگر ایروان ارزیابی نمی‌کرد که احتمالا تا آغاز کنفرانس جهانی به یک راه حل صلح با باکو دست نمی‌یابد در مورد میزبانی نشست آب و هوایی تسلیم جمهوری آذربایجان نمی‌شد. این امر به نوبه خود نشان می‌دهد که احتمالا شانس این که حداکثر تا سال آینده ارمنستان و جمهوری آذربایجان به طور رسمی به دشمنی بیش از سه دهه‌ای نظامی، سیاسی و دیپلماتیک دردناک و پرهزینه خود پایان دهند هیچ گاه بیش از زمان حاضر نبوده است.