پس لرزه‌های شورش واگنر بعد از گذشت ۳ هفته

فرارو- جمال صدرعاملی، فعال حوزه انرژی و پژوهشگر امور منطقه؛  روزی که پریگوژین به سمت مسکو حرکت کرد، شاید کمتر کسی تصور می‌کرد که ماجرا به این سرعت و سادگی پایان یابد. آن هم وقتی شورش توسط نیرویی مسلح و عصبانی رخ می‌داد که شب قبل مورد بمباران قرار گرفته بود و با تجهیزات کامل نظامی آمده و شهر روستوف را تصرف کرده و آرام آرام به سمت مسکو حرکت کرده بود و به دویست کیلومتری مسکو هم رسید. تمام شدن ماجرا برای ناظران امور واضح می‌کرد که پس لرزه‌هایی در افق در جریان است، اما به دلیل سرعت اتفاقات و با توجه به این که همه چیز، زیر ۲۴ ساعت خاتمه یافت، اطلاعات کافی برای قضاوت در اختیار نبود.

حالا با گذشت مدتی از این ماجرا، اختلافات فراوانی به دست آمده و می‌توان به راحتی درباره پس لرزه‌ها صحبت و حتی قضاوت کرد؛ نخستین اتفاقی که در وهله اول تعجب همه را برانگیخت این بود که لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس که نقش مهمی در ختم ماجرا داشت، چند روز بعد اعلام کرد پریگوژن در سن پطرزبورگ است و نیرو‌های گروه واگنر نیز در بلاروس حضور ندارند. این ادعا در شرایطی مطرح شد که وی صراحتا در روز‌های نخست اعلام کرده بود، یک پادگان نظامی متروکه را برای گروه واگنر تدارک دیده است که در آن جا مستقر شده و نیرو‌های بلاروس را آموزش دهند. به فاصله کوتاهی، یک مقام روسی اعلام کرد که پریگوژن در تاریخ ۲۹ ژوئن (۵ روز پس از حادثه) با پوتین ملاقات کرده است. این موضوع نیز تعجب بسیاری از ناظران را برانگیخت چرا که با روحیه‌ای که از پوتین می‌شناسیم و با جوی که در روز حمله وجود داشت، این ملاقات زودهنگام، تعجب آور بود.

اتفاق مهم بعدی این بود که پوتین شخصا اعلام کرد: «با پریگوژن و ۳۵ نفر از فرماندهان گروه واگنر ملاقات کردم و پیشنهاد کردم به ارتش روسیه بپیوندند. در آن جلسه که ۳۵ فرمانده حضور داشتند، سر خود را به علامت تایید تکان داده اند، اما پریگوژن که در بخش پیشین صندلی‌های جلسه نشسته بود و آنان را نمی‌دید، بلافاصه به من گفت که آن‌ها قبول نخواهند کرد.» سپس پوتین اعلام کرد که کار گروه واگنر تمام شده است و در تصاویر خبری نشان داده شد که گروه واگنر تجهیزات خود را تحویل می‌دهد.

در این بخش، قضیه، ظاهرا تمام شده به نظر می‌رسد، اما دو پس لرزه دارد. پس لرزه بسیار مهم در داخل ارتش روسیه است. مشخص شد ژنرال سوروویکین که قبل از تصرفات پایانی گروه واگنر در جبهه اوکراین نقش مهمی داشت و در زمان شورش مسلحانه روز ۲۴ ژوئن فرمانده نیروی هوایی بود، در پشت پرده با گروه واگنر همدلی دارد. جالب است در شرایطی که وی فرمانده نیروی هوایی بود و در همان روز ۲۴ ژوئن، گروه واگنر نه تنها یک هلیکوپتر را سرنگون کرد، بلکه یک هواپیمای روسی را نیز به زمین انداخت و هیچ عکس العملی را شاهد نبودیم.

بلافاصله پس از این سلسله رویدادها، سوروویکین از نظر‌ها غایب شد و هنوز مشخص نیست کجا ناپدید شده است. سپس، مشخص شد که حدود ۱۵ ژنرال روس هم دستگیر شده اند که از سرنوشت آنان نیز اطلاعی در دست نیست. اتهام این افراد، ارتباط با گروه واگنر بود. این مجموعه اطلاعات نشان می‌دهد که چرا در روز شورش، اتفاق خاصی رخ نداده است. درواقع همه چیز نشان از همدلی‌های پشت صحنه با پریگوژن دارد و نکته مهمتر این که احتمالا پوتین نیز از این ماجرا‌ها اطلاع داشته و می‌دانسته هر نوع دستور برای مقابله مسلحانه با پریگوژن و گروه واگنر در آن روز خاص می‌تواند عواقب جبران ناپذیر حیثیتی و داخلی (به لحاظ امنیتی) داشته و روی جبهه اوکراین نیز اثرگذار باشد.

با همه این‌ها، پس لرزه‌ها همچنان وجود دارد و اثرات آن بر جنگ اوکراین، وضعیت اتوریته پوتین و نفوذ وی در سیستم سیاسی امنیتی روسیه دیده شد و شاید بعد‌ها نیز دیده خواهد شد. اما مسئله مهم دیگری که نمی‌توان نادیده گرفت، حضور قوی گروه واگنر در آفریقا است. روس‌ها در ۹ کشور آفریقایی حضور دارند. در این ۹ کشور نفوذ سیاسی روسیه کاملا مشهود است و صرفا به حضور سفیر محدود نمی‌شود. در ۶ کشور از این ۹ کشور نیز روسیه مشغول کار‌های امنیتی است. به طور مثال در جمهوری آفریقای مرکزی و مالی، روس‌ها امنیت روسای جمهور و نفرات سطح بالای دولت مانند وزرا را تامین می‌کنند. در ۴ کشور از ۹ کشور که مهمترین آن‌ها سودان و جمهوری آفریقای مرکزی است، گروه واگنر حضور اقتصادی دارد. در تمام این موارد، دولت روسیه مستقیما دخالتی نمی‌کند و مدیریت به عهده گروه واگنر تحت رهبری پریگوژن است. به هر حال این نفوذ اقتصادی و سیاسی از دید روسیه مطلوب است و تمایل دارد، ادامه پیدا کند. اگر گروه واگنر تضعیف شود و بی اعتمادی پوتین به پریگوژن ادامه دار شود که به احتمال زیاد همینطور خواهد بود، حضور روسیه در مناطق آفریقایی با مشکلاتی مواجه خواهد شد.

حتی همین حالا، دولت آفریقای مرکزی، و مالی نگرانی خود را از مسائل امنیتی در آینده این دو کشور به خاطر کمرنگ شدن احتمالی گروه واگنر و تزلزل‌های مدیریتی در سطوح بالا اعلام کرده اند. باید صبر کرد و دید در آینده چه خواهد شد، اما پس لرزه‌های بیشتری از این ماجرا، هم در آفریقا و هم داخل ارتش روسیه نمایان خواهند شد.